AD AKTARMALARI ( Düz değişmece – Mecaz-ı Mürsel )
Bir sözcüğün benzetme amacı olmaksızın ilgili olduğu başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır.
· Tüp bitmiş. ( Tüpün içindeki gaz bitmiş. )
· Ayağını çıkarmadan girme. ( Ayakkabılarını çıkarmadan girme. )
Ad Aktarması şu yollarla yapılır:
1. İç-Dış İlişkisi:
· Tüp bitmiş. ( Dış söylenmiş iç kastedilmiş.)
· Eve haber ver. ( Ev yani dış söylenmiş, evin içindekiler yani iç kastedilmiş. )
· Sobayı yak. ( Soba yani dış söylenmiş, Sobanın içindeki odun/kömür yani iç kastedilmiş.)
2. Parça-Bütün İlişkisi:
· Araba bozulunca yolda kaldık. ( Araba yani bütün söylenmiş, arabanın motoru yani parça kastedilmiş. )
· Önünü görebilmek için bir kibrit yaktı. ( Kibrit yani bütün söylenmiş, kibritin ucu yani parça kastedilmiş. )
· Çoluk çocuk bu mevsimde çay toplar. ( Çay yani bütün söylenmiş, çay yaprağı yani parça kastedilmiş. )
3. Yer-Olay-İnsan İlişkisi( Yer- Yönetim ):
· Amerika olaya el koydu. ( Amerika yani yer söylenmiş, Amerikan yönetimi kastedilmiş.)
· Köy o gece sabaha kadar uyumadı. ( Köy yani yer söylenmiş, köydeki insanlar kastedilmiş. )
4. Yön-Ülke İlişkisi:
· Batı ülkemizdeki gelişmeleri takdir etti. ( Batı yani yön söylenmiş, batı ülkeleri kastedilmiş. )
5. Soyut-Somut İlişkisi:
· İyi ile gez dolaş, kötünün yanına yaklaşma. ( Soyut kavramlar olan iyi ve kötü söylenmiş, iyi ve kötü insanlar kastedilmiş. )
· Bunu yapmak yürek ister. ( Somut bir varlık olan yürek(kalp) söylenmiş, soyut bir kavram olan cesaret kastedilmiş. )
6. Sanatçı-Eser İlişkisi:
· Bizim çocukluğumuz Sait Faik’i okuyarak geçti. ( Bir yazar olan Sait Faik Abasıyanık söylenmiş, onun yazdığı eserler kastedilmiş. )
7. Özellik-Varlık İlişkisi:
· Türk kulaçları bu yıl da şampiyon olacak. ( Yüzmeye ait bir özellik olan kulaç söylenmiş, yüzücüler kastedilmiş. )
8. Eşya-İnsan İlişkisi:
· Daktilo geçen gün işten ayrıldı. ( Daktilo söylenmiş onu kullanan insan kastedilmiş. )
Not: Bunlardan başka çeşitli anlam ilişkileri kurularak da mecaz oluşturulabilir.
ÖRNEKLER:
o İki tabak yedi hâlâ doymadı. ( İç-dış )
o Garsondan bir bardak portakal istedim. ( İç-dış )
Ø Marmara’da her yelken uçar gibi neşeli.
Dizelerindeki olay aşağıdakilerin hangisinde vardır?
A. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı.
B. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım.
C. Etmesin beni tek vatanımdan dünyada Cüda.
D. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal.
E. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda.
CEVAP D: Bayrağın parçası olan hilal söylenmiş, bayrağın bütünü kastedilmiş.
DEYİM AKTARMALARI
Bir sözcüğün bir benzerlikten dolayı cümlede başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır.
Not: Ad aktarmaları bir bilgiye, deyim aktarmaları bir benzerliğe dayanır.
1. İnsandan Doğaya Aktarma:
· Benim ülkemin yorgun sarı yaprakları, alçakgönüllü söğütleri vardır.
( Yorgun ve alçakgönüllü olmak insana ait özelliklerdir. Bu cümlede yapraklara yorgunluk, söğütlere de alçakgönüllülük özelliği verilerek yaprak ve söğütler insana benzetilmiştir. )
· Aheste çek kürekleri mehtap uyanmasın.
( Uyumak insana ait bir özelliktir. Bu özellik mehtaba verilerek, mehtap insana benzetilmiştir. )
2. Doğadan-İnsana Aktarma:
Zavallı kadın bir hafta içinde erip gitti.( Erimek doğal varlıklara ait bir özellikken bu cümlede bir insana verilerek benzetme yapılmıştır. )
Bizim oğlan da yuvadan uçtu. ( Uçmak doğal varlıklara ait bir özellikken bu cümlede bir insana verilerek benzetme yapılmıştır. )
Bu fikirlerinle çocuğu zehirliyorsun. ( Bu cümlede insana ait bir özellik olan “fikir”e zehirleme özelliği verilmiş, doğadan insana aktarma yapılmıştır. )
3. Duyular Arası Aktarma:
Havada keskin bir kömür kokusu var. ( Keskin dokunma duyusuna aitken koklamaya duyusuna aktarılarak benzetme yapılmıştır. )
Sıcak renklerden hoşlanırım. ( Sıcak dokunma duyusuna aitken görme duyusuna aktarılarak benzetme yapılmıştır. )
4. Doğadan-Doğaya Aktarma:
Ay, damlıyordu yaprakların arasından. (Ay ışığına su gibi damlama özelliği verilerek doğadan-doğaya deyim aktarması yapılmıştır. )
Gökyüzü bu sabah kurşunla kaplı. ( Gökyüzü renk bakımından kurşun madenine benzetilmiştir. )
Uludağ etekleri al ipekten bu akşam. ( Bu cümlede insana özgü bir özellik olan etek giymek dağa verilmiş ve insandan doğaya aktarma yapılmıştır, dağın etekleri ise ipeğe benzetilerek doğadan-doğaya deyim aktarması yapılmıştır. )
5. Soyut Kavramların Somutlaştırılması:
Bu olaya bir de babanın gözüyle bak. ( Göz, “babanın bakış açısıyla, onun düşündüğü gibi” anlamında kullanılmış ve somutlaştırma yapılmıştır. )
Bu işte çok pişmen gerekiyor. ( Pişmek bu cümlede olgunlaşmak anlamında kullanılmış ve somutlaştırma yapılmıştır. )
ÖRNEKLER:
Hangi cümlede somutlaştırma yoktur?
- İş gelip bakanda düğümlendi.
- “Görevli alınacak!” duyurusunda adres bildirilmemiş.
- İçimden bir şey dürmüştü, kalkıp dışarı çıktım.
- Dümeni elden bırakırsan iş yürümez.
CEVAP B: A şıkkında düğümlenmek C şıkkında dürtmek, D şıkkında ise dümen sözcükleri ile somutlaştırma yapılmıştır. B şıkkında somutlaştırma yoktur.
Hangi cümlede duyular arası aktarma vardır?
- Kardeşim annemden para istiyordu.
- Ara sıra ince bir yağmur yağıyordu.
- Sert bakışıyla bizi korkuttu.
- Gürültüden hiçbir şey duyamıyorum.
CEVAP C: Sertlik dokunma duyusuna aitken görme duyusuna aktarılmıştır.
Aşağıdaki cümlelerdeki ad ve deyim aktarmalarını inceleyelim.
Bir gül mahzun durur bahçede. ( İnsandan-Doğaya/ Deyim Aktarması )
Tabağını bitirdikten sonra dışarı çıkabilirsin. ( İç-Dış/ Ad Aktarması )
Yaşlı dağlar, yüzü gülmeyen dağlar. ( İnsandan-Doğaya/ Deyim Aktarması )
Yeni açılan market beş haftada battı. ( Somutlaştırma/ Deyim Aktarması )
Bahar bakışların yine pek sarhoş ( İnsandan-Doğaya/ Deyim Aktarması )
Kasaba sabırsızlıkla yapılacak açıklamayı bekliyordu. ( Yer-Yönetim/ Ad Aktarması )
Yıllarca babasının gölgesinde yaşadı. ( Somutlaştırma/ Deyim Aktarması )
Aslanlarımız İtalyanları 3–0 yendi. ( Doğadan-İnsana/ Deyim Aktarması )
Son günlerde bu çocuğun her sözü batıyor bana. ( Somutlaştırma/ Deyim Aktarması )
Saçlarına yıldız düşmüş koparma anne. ( Doğadan-İnsana/ Deyim Aktarması )
Yanık sesi yüzümüzde buruk bir tebessüm bıraktı. (Duyular Arası/ Deyim Aktarması)
Kış, uykuya dalmış; bahar gülümsemeye başlamıştı. (İnsandan-Doğaya/Deyim Aktarması)
Memleket tilkilerle, şeytanların eline kaldı. ( Doğadan-İnsana/ Deyim Aktarması )
Bir ateş düştü içime yanarım, kimse bilmez. ( Somutlaştırma/ Deyim Aktarması )
|
