Gerçek Anlam: Sözcüklerin tek başına ele alındığında aklımıza gelen anlamıdır.

Çok anlamlı sözcüklerde gerçek anlam ikiye ayrılır.

A.    Temel Anlam: Sözcüğün sözlükte yazan ilk anlamıdır. Bir sözcüğün yalnızca bir tane temel anlamı olur.

B.     Yan Anlam: Sözcüğün temel anlamına bağlı olarak zaman içinde kazandığı yeni anlamlardır.

Ağzında yara var.             Bardağın ağzı kırılmış.             Kapı ağzında bekleme.

Temel Anlam                           Yan Anlam                      Yan Anlam

 

·         Sözcüğün yan anlamları birden fazla olabilir.

·         Sözcüğün temel anlamı ile yan anlamları arasında biçimsel ya da işlevsel yönden mutlaka bir ilişki vardır. Bu ilişki kurulamıyorsa o sözcük ya mecaz anlamlıdır ya da eş seslidir.

 

Kardeşim lisede okuyor.  (Yan Anlam )

Geçen hafta iki kitap okudum.  (Temel Anlam )

Tahtadaki yazıyı okuyamıyorum. (Temel Anlam )

Yarışmada çok güzel şiirler okundu. (Yan Anlam )

Geç kaldım annem canımı okuyacak. (Yan Anlam )

 

Mecaz Anlam: Sözcüklerin gerçek anlamından tümüyle uzaklaşarak cümle içinde kazandığı anlamdır.

·        Sözcükler mecaz anlamda kullanılırken genellikle soyut bir nitelik kazanır.

·        Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır.

 

o       Masanın ayağı oynuyor. ( Yan Anlam )

o       Çocuklar bahçede oynuyorlar. ( Temel Anlam )

o       Bugün talih, sanki bizimle oynuyor. ( Mecaz Anlam )

 

§         Kuru odunları bir kenara yığın. ( Temel Anlam )

§         Bu kuru tepeler eskiden yemyeşildi. ( Yan Anlam )

§         Kuru ekmekle karın doyar mı? ( Yan Anlam )

§         Kuru tahtaya oturma. ( Yan Anlam )

§         Kuru bir sesle özür diledi. ( Mecaz Anlam )

 

v     Şu ipin ucundan tut. ( Temel Anlam )

v     Çok sayıda balık tutmuş. ( Yan Anlam )

v     Aklından bir sayı tut. ( Mecaz Anlam )

v     Bu çocuğu gözüm tutmuyor. ( Mecaz Anlam )

 

Ø      Bugün içinde tuhaf bir sıkıntı vardı. ( Temel Anlam )

Ø      Annesi ona bezden bir bebek yapmış. ( Yan Anlam )

Ø      Bodur ağaçlarla kaplı bir yoldan geçiyordum. ( Temel Anlam )

Ø      Problemi çözmek için birçok hesap yaptı. ( Temel Anlam )

Ø      Bu üniversiteye bağlı iki fakülte açılacakmış. ( Yan Anlam )